GİRAY DUDA
İç ve dış piyasaların sıkıştığı, döviz kurlarının hızla yükseldiği dönemlerde, bankacılık sistemlerinin zayıf olduğu ülkelerle olan ticarette barter sistemi ekonomi profesyonellerinin üstünde durdukları bir ticaret yöntemi oluyor. İstanbul Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Zekeriya Mete de barterın önemini vurgulayan ihracatçılardan birisi. Zekeriya Mete’ye, dış ticarette barterın uygulama olanaklarını sorduk.
- Sayın Mete, Türkiye’de barter sistemi geçmişten bugüne nasıl bir yön gösteriyor?
- Türkiye’deki barter sistemi geçmişten bugüne iyi bir ivme gösterdi. Barter Sistemi firmalara sağladığı katkıların yanında ülkeler arası ticarette de önemli bir rol oynuyor. Milletlerarası borçların barterlaştırılması veya ihtiyaç duyulan ürün ve hizmetlerin devlet kasasından nakit çıkmadan barterla sağlanması ülkelerin ekonomik dengelerini kurmada çok önemli.
ABD’DE ÇOK YAYGIN
- Barter sistemi, dünyada, ülke içi ticari faaliyetlerde ne ölçüde kullanılıyor? En yaygın işleyiş hangi ülkede görülüyor?
- Barter sistemi ülkemizde çok yaygın değil. Bilinen ilk barter şirketi ise 1934 yılında İsviçre’de kurulan WIR Genossenschaft’dır. Bu organizasyon günümüzde 65 bini aşan üye sayısına sahip. Yıllık cirosunun 1950’den 1990’a kadar 500 kat artmış olması barter ticaretinin yükselişini gösteren en açık örneklerden birisidir. Günümüzde İsviçre’de yeni kurulan her firma ticaret odasıyla beraber WIR Bank’a da kayıt yaptırmaktadır. Yine de bu sistemin en yaygın biçimde şu anda ABD’de işlediği görülüyor.
GELİŞTİRİLMEYE İHTİYAÇ VAR
- Barter sisteminin rahat işleyebilmesi için ülkemizde ve uluslararası alanda altyapı ve hukuki mevzuat yeterli midir?
- Hukuki mevzuat içerisinde geliştirilecek konular mevcuttur.
STOK YÖNETİM SİSTEMİ
- Sizin, 2023 ihracat hedeflerini yakalama çabalarında barter sisteminin ciddi bir ivmelendirme sağlayabileceği düşüncenizi biliyoruz. Uluslararası ticarette barter kullanımının yeri nedir?
- Dünyada barter, bir endüstri haline gelmiştir. Uygulamada en başarılı örneklerinin ABD'de bulunduğunu görüyoruz. Avrupa'da ve Japonya'da gelişmeler olduğu ve gittikçe artan sayıda firmanın barter sistemi ile çalıştığı biliniyor. Barterın gelişmiş ülkelerdeki uygulamaları dikkate alındığında, bir stok yönetim sistemi olarak kullanıldığı görülmektedir. İhtiyaçların karşılanması için finansman bulmada ve ürünlerin satılması için pazara ulaşmada çok geniş imkânlar sağlayan, Barter, etkili pazarlama sistemi olarak kullanılıyor.
BİRAZ MESAFELİYİZ
- İş dünyasının barter kullanımına biraz mesafeli olmasının nedenleri nelerdir?
- Büyük ölçüde sistemin tanınmaması ve ülkemizde çok gelişim olmamasından dolayı ve birçok firmanın nakit ihtiyacı olduğu için firmalarımız barter kullanıma mesafeli duruyor.
TAHSİL ZORLUĞU OLAN YERLERDE
- Özellikle Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde, alacakların tahsil edilemediği ülkelerde barter seçeneği öne çıkıyor. Türkiye ihracatçıları için barter sistemi buralarda iyi işleyebilir mi? Başka hangi bölgelerde veya ülkelerde rahat işleyeceğini tahmin edersiniz? Alacaklar karşılığında ne tür malların alınması mümkün olabilir.
- Evet, Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde, yani para tahsilatının zor olduğu ülkelerde barter seçeneği öne çıkıyor. Özellikle potansiyel pazarlarımızdan olan Ortadoğu’dan paramızı almakta zorlanıyoruz. Türkiye’nin ithalat ve ihracat envanterini çıkarması lazım. Türkiye’nin ithalat ihtiyacını öğrenip paramızı alamadığımız ülkelerden ihtiyaç duyduğumuz ürünleri ithal ederek barter sistemini kullanalım. Libya’da 3 milyon dolara yakın alacağı olan üyelerimiz var. Türk ihracatçısı bin bir zorlukla mücadele ederek ihracat yapıyor fakat parasını alamıyor
Türkiye ihracatçıları için barter sistemi buralarda iyi işleyebilir. Özellikle kapalı ekonomilerde, mesela ithalatın ihracat ile aynı oranda olmasını isteyen hükümet politikalarının hüküm sürdüğü devletlerde bu sistem çok işe yarayabilir. Özellikle hammadde alımında barter sistemi kullanılabilir.
İHRACATÇIYA İMTİYAZ SAĞLAMALIYIZ
- Sizin sektörünüz olan hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamullerinde barter uygulamalarının ne ölçüde başarılı olacağını düşünüyorsunuz?
- Düzgün bir barter sistemi uygulanması halinde başarılı olacağına inanıyorum.
Bir ülkeye ihracat yapan firma eğer o ülkeden parasını alamıyorsa o ülkeden kendi sektörüyle ilgili bir ürünü ithal edebilir. İhracatçı için koruyucu önlemlerin alınması lazım. İhracat yapan firmalara biraz daha imtiyaz tanımamız lazım. Mesela ülkemizin susam üretimi ihtiyacı karşılayamıyor ve biz susamı ithal ediyoruz. Yurt dışında ihracat yaptığımız ülkelerde merkez bankalarında döviz rezervi olmadığı için ödeme yapıyorlar. Mademki ödeme yapamamalarının sebebi rezervlerinin olmaması bizde nakit yerine ihtiyacımız olan ithal edeceğimiz ürünü onlardan alalım, ülkemizde bu ürünü işleyerek katma değer oluşturarak tekrar ihraç edebiliriz.
İHRACAT YÜZDE 30 ARTABİLİR
- Sizin, barterin iyi uygulanması halinde ihracatta büyük artış olacağına ilişkin iddialı bir düşünceniz var değil mi?
- Bu konunun üzerine biraz yoğunlaşıp çalışabilirsek ihracatı yüzde 30 artırmış oluruz. Ülkemizin ihtiyacı olan ithal ürünleri ülkeye ihracatçılar olarak biz getirirsek, ticaretin de hızını artırmış oluruz. Türkiye’de ihracat yapan firmalara ithalat önceliğinin tanınması lazım.
Mesela bunu sektörel olarak ayırabiliriz. Bizim sektörümüzle ilgili ihracat yaptıkları ürünlerin ithalatına imtiyaz verebilirler. Bizim mal sattığımız ülkelerdeki ithalatçılar paraları merkez bankasına yatırıyor ve paralarını buradan döviz olarak alıyorlar. Merkez Bankası’nda döviz olmadığı zaman onlar parayı yatırmış bile olsalar biz paramızı alamıyoruz. Paranın dönüşü ayları hatta yılları buluyor. Bu da ticareti yavaşlatıyor. Örneğin, Angola ayda 50 bin dolardan fazla ithalata para yollayamıyor. İhracat yaptığımız ülkeden ithalatı biz yapmalıyız. Bu ülke için riske giren insanın korunması lazım. Bu şekilde hem ithalatçı firmalarımız da ihracatçı firmalara dönüşebilir. Şu an bu sistemin gelmemesi için hiçbir sebep yok. Bu kararın çıkması için gereken güçlü irade şu an mevcut. Kısa vadede ihracatımıza katkısı çok büyük olacak. İhracat bir anda yüzde 30 civarında artış gösterebilir.
