GİRAY DUDA
Sürdürülebilir enerji üretimi çeşitleri içerisinde ilk bakışta Türkiye için en uygun gibi görünen güneş enerjisinden elektrik üretimi, çok kısa süre içerisinde kullanılabilir hale geldi. Potansiyeli çok yüksek olan güneş enerjisinden yararlanma olanaklarını ve tekniklerini Viko by Panasonic Grup Satış Müdürü Koray Yıldız’la ayrıntılarıyla konuştuk.
- Sayın Koray Yıldız, Türkiye’de güneş enerjisinden elektrik elde etme oranı nedir?
- Şu anda toplam 800 megavata yakın kurulum var. Elektrik üretiminde güneş enerjisinin payı yüzde 2 dolaylarındadır. 2023’e kadar yüzde 25’ini yakalamak gibi bir hedef var toplam yenilenebilir enerjide.
YÖNETMELİK YENİ ÇIKTI
- İki yıl öncesine kadar güneşten elektrik enerjisi üretimi uzak durulan bir girişimdi. Bu alana yatırım yapmak ve para kazanmak mümkün gözükmüyordu. İki yılda ne oldu da bir anda güneş enerjisinde yatırımlar patladı?
- Bununla ilgili bir kanun çıkmıştı ama yönetmelik yoktu. Yönetmeliğin çıkması bayağı zaman aldı. Bunun arkasından, 2013 yılında ufak tefek sistemler kurulmaya başlandı. Toplam 2 megavatlık kurulum vardı ve bunun 0.5 megavatının tedarikini Panasonic olarak biz sağlamıştık.
2014 yılını boş geçmiş olarak değerlendirebiliriz. İnsanları teşvik eden bir durum yoktu. Lisanssız üretim için sınır 500 kilovattı. Lisanslı üretimlerin ihaleleri daha olmamıştı. Sonra geri dönüşlerde doğalgazdan daha iyi duruma geldi güneş yatırımları. Güneş panellerinin de fiyatları düşmeye başladı. Emlak yatırımının geri dönüşünün 25 yıl olduğu bir ülkede 7 yıllık geri dönüş mükemmel olarak değerlendirildi. Böyle olunca 2015 yılında yaklaşık 4.500 megavat lisanssız üretim için çağrı mektubu satın alındı. Ama burada bazı kötüye kullanımlar da oldu. İnsanlar çağrı mektubunu aldılar, piyasa çantacı diye tabir ettiğimiz kişiler çağrı mektuplarını sağda solda sattılar.
GÖZETİM BELGESİ İTHALATI KISITLADI
- Galiba aynı sorun, sürdürülebilir enerjinin diğer dallarındaki yatırımlarda da yaşandı.
- Elbette, kendisi için üretim yapanların desteklenmesi gerekiyordu. Ama bir anda, ben enerji yatırımcısıyım diyen lisanssız üreticiler ortaya çıktı. Devlet bu yapıdan hoşlanmadı. Lisanslı üretim için ihaleler yapıldı, tesis maliyetine paralar yatırıldı. 1 megavatın lisansı yaklaşık 1 milyon dolara satın alındı. Tesisin kendisi zaten o kadara mal oluyor. Bir yandan 600 megavatlık ihalesi yapılmış lisanssız tesis, bir tarafta 4.500 megavatlık lisanslı tesis vardı. Bunların aralarında hiçbir fark yok. Aralarındaki tek fark 10 yılın sonunda ne olacağı. İkisi de 10 yıl boyunca devletten aynı garantileri aldı. Devlet bunun önüne geçmek için harekete geçti.
YERLİ ÜRETİCİYE KORUMA
Bir yandan da 20’ye yakın yerli güneş paneli üreticisi faaliyete geçti. Bu üreticiler, panellerin hücrelerini ve içindeki diğer bazı malzemeleri yurtdışından aldı. Burada sadece camı ve çerçeveyi birleştirip yerel üretici adını aldılar. Bunları korumak adına bazı yönetmelikler çıkartıldı. Yurtdışından ithalatı önlemek için Gözetim Belgesi oluşturuldu. Bununla, aldığınız panelin fiyatı ne olursa olsun devlet sizin ürününüzü yeniden fiyatlandırdı, neredeyse 1 megavatlık güneş paneli kadar vergi ödemek zorunda kaldınız.
2015 VE 2016’DA PATLADI
- Yani ithal güneş panellerine iyi vergi geldi.
- Evet, dışarıdan gelen panellere, yerel üreticiyi korumak için kondu. Türk insanı da akıllı. İthal güneş panellerini yatırım teşvik kapsamına sokarak KDV’yi sıfırladılar. Yönetmeliğin üstünden bu şekilde atladılar. Devlet, altı ay sonra yayınladığı yönetmelik ile güneş panellerini yatırım teşvik kapsamından çıkardı. Bu da yerli üreticilerin fiyatları yükseltmesini sağladı. Yani iki tarafı düşünen bir sistem olmadı. Ortam çok problemli olduğu için insanlar bekleme kararı aldılar.
2015 ve 2016 yılı, bu yönetmeliklerin değişimi sırasında deyim yerindeyse patladı. 2015 yılında 250 megavatlık üretim yapıldı, 2016 yılında yaklaşık 550 megavatlık üretim yapıldı. Bunlar tamamlandıktan sonra, hükümet, ben bundan sonra lisanssız elektrik üreticilerini istemiyorum, dedi. 29 Aralık 2016’da son yönetmeliği çıkardı. Bu yönetmelikte, bunların tamamını bitirme talimatı verdi. 1 Ocak 2017’den itibaren kurulacak olan tesislerde dağıtım bedeli kullanımını 3.5 katına çıkardı. Yani bu, maliyetin 2.500 dolardan 10-15 bin dolara çıkmasına neden oldu. 1 Ocak 2018 tarihinden itibaren de ben bunu 15 katına çıkaracağım dedi. Bu da, siz bir tesis parası ücreti, devlete 10’uncu yıl sonunda vermiş olacağınız anlamına geliyor. Yani, yaptığınız yatırım fizibl değil. Bir anlamda size, bunu yapmayın diyor.
Onun için bu yıl, elde potansiyel olarak 4.500 megavatlık kapasite var. Bunların hepsi kurulmak isteyecek. Bunların sadece 1.500 ile 2.000 megavat arası kurulabilecek. Diğerlerinin finans, zaman veya yanlış proje nedeniyle iptal olması bekleniyor. Bu, doğrudan EPDK Başkanı’nın yaptığı açıklamadır. Çünkü kalitesiz üretim yapan ehil olmayan şirketler, insanların olduğu herkes tarafından biliniyor. Yani enteresan bir dönem yaşayacağız.
PANELİ SATAN VE SİSTEMİ KURAN AYRI
- Siz de panel üretiyorsunuz. Panel üreterek satan şirketler, santrali de kuruyor mu? Yoksa kuranlar apayrı şirketler mi?
- Sektörün paydaşları şöyle: Birincisi, bu sektörü oluşturan yatırımcılar. İkincisi bu işin en büyük parçasını oluşturan panel üreticileri, panel tedarikçileri. İnvertör gibi ürünlerin tedarikçileri de var. Son olarak da en büyük pay sahipleri ve kaliteyi ortaya çıkaracak olan, kurulum yapan firmalar. Yüzden fazla kurulum firması var.
KURULUM YAPMIYORUZ
- Siz kurulum yapmıyor musunuz? Neden yapmıyorsunuz?
- Biz sadece panel tedariği yapıyoruz. Panasonic firması üretici bir firma. Bugüne kadar hiç kurulum yapmamış. Sadece spesifik olarak Hindistan’da ve Japonya’da, bazı küçük Asya ülkelerinde küçük kapasitelerde kurulum yapıyoruz. Ev tipi ya da çatı tipi dediğimiz, sektörü eğitim amaçlı ve marka bilinirliğinin artması için bu tür çalışmalar yapıyoruz.
Mesela bizim Japonya’da Panahome diye bir konseptimiz var. Evin çatısına güneş enerjisi sistemini kuruyoruz. Bunu yapabileceğimiz ortam mevcut. Türkiye’de bu tip bir çalışma yapabilmemiz için çok erken. Çatılarla alakalı yatırımlara daha sıra gelmedi. Şu anda büyük kapasiteli işler var ve onlar için de büyük yatırımcılar geliyor. O yatırımcılar her işlerini kendileri yapıyorlar. Hindistan’da da ufak tefek bazı kurulumlar yapıyoruz. Ama Panasonic üretici firma olduğu için bu alana girmiyor.
YETİŞMİŞ ELEMAN YOK
- Bu yıl sektördeki tüm yatırımcıların, bunları kuracak şirketler, kişiler arayacağı ortada iken Panasonic’in neden kurulum işine girmediğini pek anlayamadım.
- Biz bir süre önce bazı sivil toplum kuruluşları ile konuştuk. Sektöre yetişmiş eleman lazım dedik. Gelin meslek kuruluşlarıyla anlaşalım ve bununla ilgili eğitimler verelim. Çünkü böyle bir sıkıntı olacak. Bu işe girişsek de yetişmiş eleman bulamıyoruz. Elemanları yetiştirecek zaman da yok. Mayıs ya da Haziran ayına kadar her şeyin bitmiş olması lazım. Yoksa size kimse yardım edemeyecek.
MALZEME SIKINTISI VAR
Piyasada şöyle bir sıkıntı var. Talep çok fazla. Yerel üreticilerin kağıt üstündeki kapasitesi 600 megavat. Yeterli hammaddeyi yurt dışından getirebilirlerse bunun yarısını yapabilirler. Devletin gözetim belgesi uygulaması yurt dışından gelen panelleri kısıtlıyor. Yani piyasada malzeme bulma sıkıntısı da büyük. Bazı firmalar gözetim belgesinden muafiyet aldılar. Biz de bununla ilgili çalışıyoruz. Yatırımcıya bazı yararlar sağlayacak.
YATIRIMCI AÇISINDAN KARLI
- Bu talepler, güneşten elektrik üretmenin kazançlı, uygun hale geldiğini gösteriyor, öyle mi?
- Evet, yatırımcı açısından yatırım yapılması karlı bir iş. Ortalama 6-7 yıl arasında geri dönüşleri oluyor. Hükümetin verdiği 10 yıllık, 0.133 dolar/centlik teşvikten de yararlanıyorsunuz.
- Yani üretici devlete 10 yıl süreyle bu fiyattan satacak öyle mi?
- Evet, yerel elektrik sağlayıcılar size bu parayı ödüyorlar. 1 megavatlık bir tesis, size yıllık 250 bin dolar dolayında gelir getiriyor.
- Oldukça iyi gibi gözüküyor.
- Evet, maliyet fiyatları da sürekli düşüyor. Burada önemli olan şudur. Ne zaman yatırım yaparsanız o andan itibaren kara geçersiniz. Fiyatlar önümüzdeki dönemde daha da düşecek diye beklemek mantıklı değil.
GÜNEŞLENME SÜRESİ 7.2 SAAT
- Türkiye’nin her tarafı güneş bakımından çok bereketli. Bu kadar güneşi bol olan bir ülkede ilk bakışta güneş enerjisi için çok uygun bir ülke olduğu düşünülür. Bu doğru olan bir yaklaşım mıdır yoksa bilmediğimiz bazı yönleri var mıdır?
- Aslında öyle. Türkiye, Kuzey Avrupa ülkelerine göre çok daha fazla güneşlenme saatlerine sahip. Türkiye, ortalama günlük 7.2 güneşlenme saatine sahip. Bu süre Avrupa ülkelerinin ortalamasının üstünde. Güneş ışınlarının geliş eğimi de çok uygun. İzmir’den Ankara’ya ve Van’a doğru bir çizgi çekerseniz, bu çizginin altındaki bölge gerçekten çok verimlidir. Kuzeyde kalan kısımların da verimsiz olduğunu söylemek mümkün değil.
Bugün Almanya’nın güneyi ile Türkiye’nin kuzeyi aynı güneşlenmeleri alıyor. Güneşi zor gören İngiltere güneş enerjisi kullanımında Avrupa’nın yıldızı. Ama biz hala İngiltere gibi güneş almayan bir ülkenin değerlerine bile ulaşamadık. Güneş almıyorlar ama güneşe yatırım yapıyorlar. Güneş enerjisi, sürdürülebilir enerji paketinin içinde olması gereken bir şey. Bu nedenle bizim 2023 hedeflerinde güneşin payını sürekli artırmamız gerekiyor.
SICAKLIK ARTINCA VERİM KAYBI OLUYOR
- Bu konuda yaptığım araştırma çok kızgın güneşin de bu iş için uygun olmadığını gösteriyor. Biraz da rüzgar gerekir. Bu nedenle en uygun yerlerden birisi Konya’dır diye bir değerlendirmeyi okumuştum.
- Evet, çok doğru. Güneş üretimi için en uygun zaman soğuk ve güneşli bir gün. Çünkü her enerji tesisinde olduğu gibi güneş santrali de sıcaklık arttıkça verim kaybına uğruyor. Piyasada pek çok çeşit teknoloji var ve her teknolojide bazı kayıplar veriliyor. Yatırımcıların burada şuna dikkat etmesi gerekiyor. Sıcaklık arttıkça daha az verim kaybı olan teknolojileri seçmelerinde fayda var. Bu konudaki en başarılı teknoloji ince film teknolojileri. Bir Amerikan firmasıyla bir Japon firmasında var bunlar. Ama bu teknolojiler de çok geniş arazilere ihtiyaç duyuyor.
Ama alanı daha küçük olanlar için de uygun başka teknolojiler var. Bunların da verim kaybı düşük ve verimliliği çok yüksek. 17-18 bin metrekarelik alanların altında bu teknolojiler daha uygun düşüyor. Finansman gücü düşük, yatırım alanları küçük olanlar için de yine iyi kullanılabilecek teknolojiler mevcut.
Kullanılan bu teknolojiler ayrı ayrı olsa da güneşe yapılan her yatırım para kazandırıyor. Burada yatırımcının neyi amaçladığı önemli. Kimi diğer paneller daha kısa zamanda kazandırır. Bunu yatırımcının kendisini seçmesi gerekiyor.
ÇAĞRI MEKTUPLARI SANAYİCİYE ULAŞAMADI
- Güneşten elektrik üretip bunu devlete satarak para kazanmayı düşünen yatırımcıların yanı sıra kendi harcadığı elektriği güneşten kazanıp buradan önemli oranda tasarruf yapmak isteyenler var. Fabrikalarda güneş enerjisi kullanımı ne kadar yaygın.
- Maalesef çağrı mektupları, bu şekilde kendi enerjisini üretmek isteyen çatı pazarına ulaşamadı. O yüzden sanayide güneş enerjisinden yararlanıp elektriğini üretmek isteyenlerin sayısı çok düşük.
Bu yıl, EPDK Başkanı’nın açıklamasına göre 2.500 ile 3.000 megavat arasında bir çağrı mektubunun iptal edilmesi bekleniyor. Bizim beklentimiz ve bu açıklamalardan anladığımız, bu kapasite çatı kullanıcılarına tahsis edilecek. Biz elektrik tüketimi yapan ve çatısı olan sanayicilerin bundan yararlanacağını düşünüyoruz. Enerji tüketimi belli bir düzeyin üstünde ve çatıya sahip sanayicilerin bundan yararlanacağı hükmünü getiren bir yönetmelik bekliyoruz. O zaman kullanabilecekler.
ELEKTRİĞİ SATMAZSANIZ FİZİBL DEĞİL
- Peki bir sanayici, ben devlete elektrik vermek istemiyorum, sadece kendi tükettiğim elektriği üretmek istiyorum derse bu mümkün değil mi? Bunu yapamaz mı?
- Buna bir engel yok. Elektrik vermemek ve şebekeden bağımsız çalışmak kaydıyla kendi elektriğini üretebilirsiniz. Böyle bir durumda istediğiniz kadar kapasiteli tesis kurabilirsiniz. Fakat eğer devlete elektrik satmıyorsanız sizin devletten aldığınız elektrik çok daha uygun fiyata geliyor. Çünkü devlet size verdiğiniz elektrik için para ödüyor. Bu olmayınca, sanayici, yatırımcı bunun fizibl olduğunu düşünmüyor haklı olarak.
1 MEGAVATLIK TESİSİN FİYATI
- Bir fabrikaya kurulacak güneş enerjisi sisteminin maliyeti ne kadar olur?
- Elbette ki fiyatlar sürekli değişiklik gösteriyor. Ancak 1 megavatlık bir tesis için şu anda yatırım fiyatı 900 bin ile 1 milyon 150 bin dolar arasında değişiyor. Bunu fabrikanın üstüne de koyabilirsiniz, eğer yeriniz varsa arsaya da kurabilirsiniz. Ancak, TEDAŞ arsa kurulumlarını çok fazla desteklemiyor. Çatı kurulumlarını teşvik ediyor. Eğer çatınız var ise 1 megavatlık tesisi, kullandığınız teknolojiye bağlı olarak 4 bin ile 5 bin 500 metrekareye kurabilirsiniz.
SIRA KONUTLARA GELİYOR
- Konutlar, apartmanlar veya yazlıklar için güneş enerjisinden elektrik üretimi ne ölçüde mümkün?
- Bugüne kadar bir yazlığa elektrik üretimi için tesis kurmak teknik olarak mümkün ama realitede mümkün değildi. Çünkü 10 kilovatlık bir küçük sistemin dahi, başvuru yaparken takip ettiği proses aynıydı. Bunun için Ankara’ya, şuraya buraya gidilmesi gerekiyordu. Haziran ayında bir yönetmelik çıkmasını bekliyoruz. Bu yönetmelik, 0 ile 10 kilovat arası sistemleri, yani bireysel kullanıcıları da kapsayacak. Böylece yerel elektrik sağlayıcınıza gidip, normal doğalgaz bağlantısı kurar gibi başvuru yapabileceksiniz. Şu anda faturalaşmanın nasıl olacağına ilişkin teknik ayrıntılar üzerinde duruyorlar. Onun dışındaki her şey hazır durumda. Bundan sonra çatınıza güneş enerjinizi kurup kendi elektriğinizi kendiniz üreteceksiniz. Büyük yatırımcılar gibi belli prosedür ve ücretlere tabi olmayacaksınız. Şu anda ısınma için çatınıza tesis kuran firmalar size güneş enerjisi sistemlerini de kurabilecek.
- 10 kilovatlık üretim bir evin ihtiyaçlarına yeter mi?
- Bizim araştırmalarımıza göre 3 ile 5 kilovat arası sistemler normal bir evin ihtiyaçlarını karşılıyor. Eğer çatınıza 10 kilovatlık tesis kurarsanız bunun yarısını kullanıp gerisini devlete satabilirsiniz ve elektriği bedavaya getirirsiniz.
