Çevresel etki bilgisi, ürün, hizmet veya tesislerin performans veya çevresel özellikleri üzerinde ayrıntılı ya da sınırlı bilgiler anlamına gelmektedir. Bu bilgiler yazılı iddialar ve beyanlar, etiket veya amblemler gibi birçok şekilde görülebilir. Bu bilgiler, yıllık raporlar, gazete, radyo-televizyon reklamları, ürün kataloglarında ya da ürünlerin üzerinde görüntülenebilir. Eko-etiketler şeklinde ortaya çıkan ve temel olarak ürün ve hizmetler ile ilişkilendirilen bu bilgiler genellikle ürün ambalajında ya da web sitesi, ürün kataloğu gibi referans olarak sunulabilecek yayınlarda görüntülenirler.
Eko-etiketler, ürün ve hizmetlerin çevresel sicilleri hakkında güvenilir bilgi sağlayan gönüllülük esasına dayalı, katılımcı, piyasa temelli ekonomik araçları temsil ederler. Eko-etiketleme üreticiler, kamu, sivil toplum örgütleri ve tüketiciler için önem arz eden bir araç olarak görülebilir. Bunun yanında birçok ülkedeki kamu ve sivil toplum örgütlerinin Avrupa Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim taslağı çerçevesinde eko-etiketlemeyi desteklemek için hangi politika ve araçlara destek ve teşvik vermeleri gerektiğini bilmeleri beklenmektedir. Tüketici boyutunda ise hem bireysel hem de kurumsal tüketicilerin piyasadaki ürün ve hizmetlerinin gizli etkilerinin farkında olup bilinçli seçimler yapmaları, böylece davranış değişikliği için piyasa teşviki sağlamaları gerekmektedir.
Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO) 1990’lı yıllarda çevre etiketleri ile ilgili bir dizi rehberlik standartlarını (sertifikasyon standartlarının aksine) geliştirdi. Bunlar:
● ISO 14020– tüm çevre etiketlerini içeren rehber.
● ISO 14021–Tip II–kendinden beyanlı çevre etiketleri (genellikle sadece bir nitelik içeren, bazen bir şirketin çevre amblemi gibi).
● ISO 14024–Tip I–çevresel açıdan önderlik eden, hemen hemen çoğunun üçüncü parti mblemi tarafından ifade edildiği çevresel etiketler.
● ISO 14025–Tip III–genellikle bir matris şeklinde detaylı bilgi içeren çevresel beyanlar.
● ISO 14021–Tip II–kendinden beyanlı çevre etiketleri (genellikle sadece bir nitelik içeren, bazen bir şirketin çevre amblemi gibi).
● ISO 14024–Tip I–çevresel açıdan önderlik eden, hemen hemen çoğunun üçüncü parti mblemi tarafından ifade edildiği çevresel etiketler.
● ISO 14025–Tip III–genellikle bir matris şeklinde detaylı bilgi içeren çevresel beyanlar.
Tip II olarak bilinen çevresel beyanlar daha çok firmaların kendi bilgileri doğrultusunda beyan ettikleri ve üçüncü kişi doğrulaması olmayan etiketleme tipleridir. Türkiye’de bu etiketler yoğun olarak kullanılmaktadır. Fakat üçüncü kişiler tarafından doğrulanmadıklarından tüketici açısından güven vermemektedirler. O nedenle Tip I ve Tip III türü etiketlere bir yöneliş görülmektedir.
Type III çevre beyanları, bir ürünün veya sistemin çevresel etki değerlendirmesinin iletişimini sağlayan ve Çevresel Ürün Beyanları (EPD) olarak bilinen bir araçtır. ISO 14040 serisi yaşam döngüsü değerlendirmesi standartlarına dayanarak bir ürünün belirli çevre etkilerinin ölçüldüğü bir etiketleme olarak tanımlanır. Türkiye’de özellikle yapı ürünleri sektöründen ilginin olduğu bu etiketleme türü birçok ürün için elde edilebilmektedir. Daha çok firmalar arası alışverişlerde kullanılan bir etiketleme türü olarak bilinir.
Tip I Eko-etiketlemenin amacı çevresel açıdan tercih edilen ürünler için pazar avantajı yaratmaktır. AB Eko-etiketi (EU Ecolabel) ISO 14024 Tip I çevre etiketleme sistemi dâhilinde tanımlanır ve gönüllü bir etiket sistemidir. Ekoetiketleme için hazırlanan kıstaslar çevresel faydaların yaratılmasının temel taşlarındandır. Uygulanacak çevresel kıstasların seviyesi ürünlerin yaklaşık yüzde 10-20’sinin bu etiketi hemen alabilecek durumda olmalarına göre düzenlenir. Kıstasların, ürünün tüm yaşam döngüsü boyunca çevresel etkilerinin düşünülerek geliştirilmiş olması tüketicilere çevreye en duyarlı ürünleri seçmelerini sağlayan bir mükemmellik etiketidir. Tüm Avrupa ülkelerinde geçerli olan ve Türkiye’nin rakibi olabilecek gelişmekte olan ülkelerde altyapı oluşturma çalışmalarının yapıldığı AB Eko-etiketi daha detaylı olarak bir sonraki yazımda yer alacaktır.
