GİRAY DUDA
TCDD Genel Müdürü Süleyman Karaman, başında olduğu kurumun Türkiye’deki “tekel” durumuna son veren, demiryollarında kendisine rakiplerin gelmesini sağlayacak düzenlemeyi hazırlayan bir genel müdür. Yönetimde olduğu dönemde özel sektörün de yolcu ve yük taşımacılığı yapabilmesini sağlayacak olan yasal düzenlemede aktif olarak çalıştı. Tasarı geçtiğimiz günlerde TBMM Genel Kurulunda kabul edildi ve Türkiye yepyeni demiryolu şirketleriyle yakında tanışacak. TCDD Genel Müdürü’ne bu değişimi sorduk:
- Sayın Süleyman Karaman, devrim niteliğinde önemli bir projeyi yürürlüğe sokmak üzeresiniz. Türkiye’de demiryollarının serbestleştirilmesi, özünde bir özelleştirme programı mıdır? Böyle büyük bir adımı atmanın temel nedeni nedir?
- Dünya genelinde ulaştırma sektöründeki rekabet koşullarının demiryolu işletmeciliğinin aleyhine dönmesi sonucu yeniden yapılanma kavramı gündeme gelmiş ve demiryollarının mevcut durumu tartışılmaya başlanmıştır.
1980’lerin başından itibaren Avrupa Birliği başta olmak üzere birçok ülke demiryollarında, hem mali hem de işletme performansının iyileştirilmesine yönelik stratejilerin geliştirilmesi zorunluluğu nedeniyle demiryolu sektörünün serbestleştirilerek yeniden yapılandırılması çalışmaları başlatılmıştır. Bu şekilde birden fazla demiryolu işletmesinin sektörde faaliyet göstermesine imkân verilerek öncelikle demiryolu sektörünün kendi içindeki rekabetin sağlanması ve dolayısıyla diğer ulaşım türleri, özellikle karayolu karşısındaki rekabet gücünün artırılması planlanmıştır.
1990’lı yıllarda diğer ülkelerde gerçekleştirilen demiryollarının yeniden yapılanma çalışmalarına paralel olarak TCDD bünyesindeki çalışmalar ivme kazanmış ve 1995 yılından itibaren günümüze kadar değişik finansmanlar altında serbestleştirme çalışmaları yürütülmüştür. Yapılan çalışmaların temel amacı, demiryollarındaki pazar kaybının öncelikle durdurulması ve ardından tekrar kazanılarak ulaştırma sektörü içerisindeki dengenin yeniden kurulmasını sağlamaktır.
TCDD ALTYAPI İŞLETMECİSİ OLACAK
Bu kapsamda Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme (UDH) Bakanlığı tarafından “Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun Tasarısı” hazırlanmıştır. Söz konusu tasarı ile TCDD Altyapı İşletmecisi olarak belirlenmiştir. TCDD, yeni demiryolu yapımı, mevcut demiryollarının bakımı ve onarımı, tren trafiğinin sevk ve idaresi, demiryolu hat kapasitesinin önceden belirlenmiş kurallar çerçevesinde tren işletmelerine tahsisi, demiryolu altyapı kullanım ücretlerinin belirlenmesi ve demiryolu altyapısının kullanımı karşılığında belirlenen tarifelere göre ücretlerin eşit şartlarda tren işletmelerinden tahsili gibi görevleri yerine getirecektir.
TCDD altyapı işletmeciliği ile ilgili görevlerini uygularken kamu ve özel tüm tren işletmelerine eşit mesafede olacak ve görevlerini ayrımcı olmayan bir tarzda yerine getirecektir. Demiryolu ile yük ve yolcu taşımacılığı hizmetlerini yürütmek üzere TCDD’nin Bağlı Ortaklığı olarak tren işletmecisi TCDD Taşımacılık A.Ş. kurulmakta ve Kamu Tüzel Kişileri ile Türk Ticaret Kanununa göre tutulan ticaret siciline kayıtlı şirketlerin altyapı işletmecisi ve tren işletmecisi olabilmelerine imkân sağlanmaktadır.
Türkiye demiryollarının özelleştirilmesi gibi bir husus söz konusu değildir.
“YASA KISA SÜREDE YÜRÜRLÜĞE GİRER”
- Projenin yol haritası nasıldır
- UDH Bakanlığı tarafından hazırlanan “Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi (TDUS) Hakkında Kanun Tasarısı” TBMM Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Komisyonu’nda görüşüldükten sonra TBMM Genel Kurulu tarafından da kabul edildi. Sayın Cumhurbaşkanı tarafından onaylanmasını ve Mayıs ayı içinde yasalaşmasını bekliyoruz.
Demiryollarının özel sektöre açılması projesine yurt içinden veya yurt dışından size ulaşan ilgi ve talep nasıl?
- Özel sektörün demiryolu taşımacılığına ilgisinin büyük olacağını tahmin ediyoruz. Mevcut durumda yük taşımacılığının yaklaşık üçte biri sahibine ait vagonlarla yapılmaktadır. Özellikle mevcut vagon sahipleri kendi çeken araçlarını da temin ederek taşımacılık yapmayı istemekte ve serbestleşmeyi beklemektedirler.
“TCDD TAŞIMACILIK YİNE EN BÜYÜK OYUNCU OLUR”
- Görüldüğü kadarıyla, serbestleştirme tasarısı yasalaştığında TCDD büyük bir değişim yaşayacak. Yeni rejimde TCDD taşımacılığın yine demiryolu taşımacılığında baş aktör olmasını mı bekliyorsunuz?
- Demiryolu sektörünün serbestleştirildiği birçok ülkede kamu tren işletmecilerinin serbestleşmeden sonra sektördeki en büyük oyuncular olduğu görülmektedir. Tasarıda TCDD’nin ilgili hizmet birimlerindeki personel ile cer, yük ve yolcu taşımalarıyla ilgili hizmetlerinde kullanılan çeken ve çekilen araçlar ve bunlarla ilgili her türlü diğer araç, gereç ve cihazların TCDD Yönetim Kurulu tarafından belirlenerek TCDD Taşımacılık A.Ş.’ye devredilmesi planlanmıştır. TCDD Taşımacılık A.Ş.’nin 160 yıla yaklaşan geçmişi olan TCDD’den gelen tecrübe, araç-gereç ve personeli ile sektördeki en büyük oyuncu olması öngörülmektedir.
Ancak, buradan TCDD Taşımacılık A.Ş.’nin sektörü istediği gibi yönlendireceği şeklinde bir anlam çıkarılmamalıdır. UDH Bakanlığı bünyesinde oluşturulan Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü tarafından yapılacak ve bütün tren işletmecileri için eşit şartları içerecek düzenlemeler ile sektördeki rekabet ortamının sağlıklı bir şekilde sağlanması beklenmektedir.
- TCDD’nin lokomotif, vagon, atölye, istasyonları ve mal varlıkları talep olması halinde özel işletmecilere satılabilecek veya kiralanabilecek mi?
- TCDD’nin ihtiyaç fazlası lokomotif ve vagonlarının kiralanmasının önünde bir engel bulunmamaktadır.
“ÜCRETLER, ‘ŞEBEKE BİLDİRİMİ’ İLE YAYINLANACAK”
- Serbestleştirme Türkiye’nin tüm bölgelerinde mi geçerli olacak. Bölgeler arasında girişimcilere getireceği maliyet açısından bir fark olacak mı?
- Türkiye sınırları içerisinde bulunan il, ilçe merkezleri ve diğer yerleşim yerleri ile limanlar, hava meydanları, organize sanayi bölgeleri, lojistik ve yük merkezlerini birbirine bağlayan devlete veya şirketlere ait bütünleşik demiryolu altyapı ağı, tasarıda ulusal demiryolu altyapı ağı olarak tanımlanmıştır. Kamu tüzel kişileri ile Türk Ticaret Siciline kayıtlı anonim şirketler ulusal demiryolu altyapı ağının tamamı üzerinde tren işletebileceklerdir. Altyapının kullanım ücretleri çeşitli etkenlere bağlı olarak belirlenecek olup, bu ücretlerin belirlenme usulleri altyapı işletmecisi tarafından “şebeke bildirimi” adı verilen bir dokümanla ilan edilecektir.
- Demiryollarında taşımacılık izni alanlar, sadece Türkiye içinde mi çalışacak? Uluslar arası çalışma izni de verilecek mi?
- Tren işletmecilerine verilecek taşımacılık iznine (lisans) ilişkin düzenlemelerin UDH Bakanlığı bünyesinde oluşturulan Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü tarafından yapılması beklenmektedir.
“ALTYAPIYA ERİŞİMDE EŞİTLİK OLACAK”
- Özel sektör demiryolu taşımacılığında normal hızdaki trenler ile yüksek hızlı trenlerin işletmeciliğinde fark olacak mı?
- Konvansiyonel tren işletmecileri ile yüksek hızlı tren işletmecilerinin altyapıya erişimi arasında herhangi bir fark olması beklenmemektedir. Ancak kullanım ücretleri bakım maliyetleri gibi çeşitli etkenlere bağlı olarak belirlenecek olup bu ücretlerin belirlenme usulleri altyapı işletmecisi tarafından “şebeke bildirimi” adı verilen bir dokümanla ilan edilecektir.
- Taşımacılık lisansı alan kuruluşların belli başlı yükümlülükleri neler olacak? Örneğin şirketlerde belli bir düzeyde sermaye şartı veya taşımacılık sektöründe çalışmış olma gibi koşullar aranacak mı?
- Tren işletmecilerine verilecek taşımacılık iznine (lisans) ilişkin düzenlemelerin UDH Bakanlığı bünyesinde oluşturulan Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü tarafından yapılması beklenmektedir.
- Hatlarda çalışacak firma sayısı bakımından bir sınırlama olacak mı? Yoksa isteyen herkesin çalışmasına fırsat sağlanacak mı?
- TDUS Kanun Tasarısında TCDD Taşımacılık A.Ş. dışında Kamu Tüzel Kişileri ile Türk Ticaret Kanunu’na göre tutulan ticaret siciline kayıtlı şirketlerin tren işletmeciliği yapmasına imkan tanınmakta ancak herhangi bir sayı sınırlaması getirilmemektedir.
- Demiryolu ile ihracat ve ithalat yapmak isteyen Organize Sanayi Bölgeleri yönetimleri de bağlantı hatları kurarak özel işletmecilik yapabilecek mi?
- Demiryolu ile ihracat ve ithalat yapmak isteyen Organize Sanayi Bölgeleri yönetimleri Türk Ticaret Kanunu’na göre tutulan ticaret siciline kayıtlı şirketler kurmak suretiyle özel işletmecilik yapabilecektir.
“YÜK VE YOLCU TAŞIMACILIĞINDA ARTIŞ BEKLİYORUZ”
- Demiryollarındaki serbestleştirme sonrasında yolcu ve yük taşımacılığında kayda değer bir artış bekleniyor mu? Özel şirketlerin yeni demiryolu hatları kurması da beklentiler içinde mi?
- Rekabetin olduğu tüm ulaştırma türlerinde özellikle de havayolu taşımacılığı örneğinde olduğu gibi serbestleştirmeden sonra gerek yolcu gerekse yük taşımacılığında büyük bir artış beklenmektedir. Şu anda % 2 olan demiryolu yolcu taşımacılığı payının 2023 yılı itibariyle %10’a, % 5 olan mevcut yük taşımacılığı payının da % 15’e çıkarılması hedeflenmektedir.
Yapılan fizibilite çalışmaları ve yurt dışı örnekleri göz önüne alındığında, demiryolu işletmeciliği, girişimciler açısından kazançlı bir iş niteliğinde olacak mı?
Demiryolu sektörünün yeniden yapılandırılması çalışmaları kapsamında dünyadaki ve özellikle Avrupa’daki tüm ülke örnekleri incelenmiş olup, ülkemize yönelik en iyi çözüm hayata geçirilmeye çalışılmaktadır. Kamu ve özel tüm girişimcilerin demiryolu tren işletmeciliğinden kâr etmesi beklenmektedir. Kârlılık arz etmeyen hatların belirlenip bu hatlardaki yolcu taşımacılığının kamu hizmeti yükümlülüğü kapsamında UDH Bakanlığı tarafından yaptırılması planlanmıştır.