Değerli okuyucular, bildiğiniz gibi dünyamız, son yıllarda çok boyutlu bir kriz yumağıyla uğraşmaktadır. Yaşadığımız krizler çok boyutludur. Çünkü bir yandan pandemiler devam ederken öte yandan sıcak savaşlar, uluslararası siyasal mücadeleler ve güç savaşları, enerji savaşları, göçler ve buna bağlı olarak gelişen ırkçılık ve ayrımcılık problemleri, zengin ülkelerde bile yaşanmakta olan ekonomik problemler, yoksul ülkelerdeki açlık ve kıtlık süreçleri gibi birçok boyutta krizler son hızla büyümektedir. Bu krizler aynı zamanda yumak şeklinde, ama karmakarışık olmuş bir yumak şeklindedir. Çünkü hepsi birbirine girmiş ve birbirine karışmıştır. Ne yazık ki birbirlerini tetikleyerek toplumun her kesimi için daha da yıkıcı ve tehlikeli sonuçlar üretmektedir.
Elbette ki iş dünyası da bu olumsuz süreçlerden "nasibini almaktadır". Böyle dönemlerde işletmeler en çok mali ve finansal konularda zorluklara düşebilmektedirler. Bu nedenle yöneticiler şirketin mali ve finansal kriterleriyle çok yakından ilgilenmeli ve adeta bir kriz yönetimi uygulamalıdırlar. Bu yazımızda bu finansal ve mali kriterleri bir kez daha siz okuyucularımıza hatırlatmaya çalışacağız;
İŞLETME SERMAYESİ
- Brüt işletme sermayesi
Ya da kısaca işletme sermayesi, işletmelerin faaliyetlerine devam edebilmeleri için gerekli olan nakit para ve hemen paraya dönüşebilecek diğer varlıklarının toplamıdır. Bilançoda dönen varlıklar altında ele alınan nakit para ve benzeri taşınabilir varlıklar, kısa dönemli alacaklar ve stoklar, brüt işletme sermayesini oluşturur.
- Net işletme sermayesi
ise bu brüt işletme sermayesinden kısa vadeli borçlar düşüldükten sonra kalan miktardır. İşletmelerin borçlanma kabiliyetini gösterir.
İşletmeler daha kurulurken yapacakları işin kapasitesi ile işletme sermayesi uyumlu olmak zorundadır. Bu durumda işletmeler faaliyetlerini karlı ve verimli bir şekilde rahatça sürdürebilir, iş hacimlerini kontrollü şekilde genişletebilir, borçlarını rahatlıkla ödeyebilirler. Ancak işletme sermayesi ekonomik krizler dönemlerinde özellikle enflasyon artışlarından çok etkilenir. Örneğin günümüzde Türkiye'de hemen hemen bütün şirketlerin işletme sermayesi azalmış durumdadır. Bu ihtiyacı iyi yönetemeyen ve yeterli işletme sermayesini sağlayamayan kuruluşlar ise tehlikeli bir “nakit krizi” yaşayabilirler.
NAKİT YÖNETİMİ
İşletme sermayesinin yeterli olduğu durumlarda bile işletmeler çeşitli nedenlerle nakit sıkıntısına girebilirler.
Yıllar önce Üzeyir Garih bir konferansında işadamlarını üç topla oynayan bir cambaza benzetmişti;
“Bu bu toplardan birincisi ‘SERMAYE’dir. Bu top esnektir ve yere düşünce tekrar zıplar. İkincisi ‘KAR’dır. Bu top da esnektir. Yere düşünce tekrar zıplar ve cambaz oyununa devam edebilir. Üçüncü top da ‘NAKİT YÖNETİMİ’dir. Ancak bu top kum doludur. Esnek değildir. Yere düşerse tekrar zıplamaz. Cambaz eğilerek yerden almaya kalkar. Ancak o topu yerden alıncaya kadar öteki toplar da yere düşebilir. Ve oyun bozulabilir” demişti.
Kriz dönemlerinde iflas eden ya da diğer şekillerde kapanmak zorunda kalan işletmelerin büyük çoğunluğunun nakit yönetimini doğru şekilde yapamadıkları için bu duruma düştükleri söylenebilir.
Gerçekten de bu işletmeler kriz ya da başka bir nedenle sermayelerinin bir kısmını hatta tamamını bile kaybetmiş olabilirler. Topun yerden zıplaması misali, işadamları bu durumlardan kredi almak, yeni ortaklıklar kurmak, küçülmek gibi çeşitli enstrümanlar kullanarak kurtulabilirler. Ve işletmeleri de yoluna devam edebilir.
Aynı şekilde işletmeler kriz dönemlerinde bir ya da bir kaç yıl kar etmeseler de yollarına devam edebilirler. Yine esnek topun zıplaması gibi daha sonraki yıllarda tekrar kara geçerler.
Ancak nakit yönetimini iyi yapamayan işletmeler müşterilerine verdikleri sözleri yerine getiremez, borçlarını zamanında ödeyemezler. Bu işletmelerin piyasadaki güvenilirliği zedelenir. Bu durumdan çıkmak için kredi, ortak gibi gerekli finansal enstrümanları da temin edemezler. Yani örnekte söylendiği gibi kum dolu top yerde kalmıştır. O topu yerden alıncaya kadar diğer toplar da yere düşecektir. Yani bu durumdaki işletmeler nakit problemlerini çözünceye kadar sermayelerini ve karlarını da kaybedebileceklerdir.
Bu nedenle büyük ölçekli ve kurumsallaşmış işletmelerde profesyonel finans yöneticileri ya da finans yönetimi departmanları vardır. Bu uzmanlar para giriş ve çıkışlarını kontrol altında tutarlar. Daha da önemlisi işletmenin nakit ihtiyaçlarını belirlerler. Bu nakit ihtiyacının en doğru kaynaktan, en uygun şekilde temin edilmesini sağlarlar.
Ancak küçük ve orta ölçekli işletmelerde finans yönetimi bu denli ciddi olarak ele alınmamakta ve el yordamıyla yapılmaktadır. Genelde işletme sahipleri kendi önsezileri ve deneyimlerine güvenerek profesyonel yardım almayı ihmal etmektedirler. Oysa günümüzdeki gibi kriz dönemlerinde en azından danışmanlık hizmeti satın alarak uzmanlardan yararlanmaları çok önemli ve gereklidir.
NAKİT AKIM TABLOSU
İşletmelerin nakit durumlarını aralıksız olarak kontrol altında tutmanın en güzel aracı nakit akım tablolarıdır. Nakit akım tablosu işletmelerin gelecek aylara ilişkin nakit giriş ve çıkışlarını miktar ve zaman açısından gösteren tablodur. Satış gelirleri, alacak tahsilatları, satın alma giderleri, borç ödemeleri gibi her türlü nakit giriş ve çıkışları, gün gün zamanları öngörülerek bir tabloya aktarılır. Her ay revize edilir. Böylelikle nakit giriş ve çıkışlar arasındaki farklar sürekli izlenerek işletmenin herhangi bir zamanda herhangi bir nakit ihtiyacı ortaya çıkacaksa önceden tespit edilmiş olur. Nakit akım tablosundan aynı zamanda orta vadeli finansal kararlar verirken de yararlanılır.
LİKİDİTE KAVRAMI
Genel kavram olarak likidite herhangi bir mali varlığın nakite dönüşme kabiliyetine denir. Varlığın nakite dönüşmesinde hız ve değerin korunması önemlidir. Yani bir varlık değerini kaybetmeden ne kadar hızlı nakite dönüyorsa likiditesi o kadar yüksektir. Bir işletme ne kadar çok likiditesi yüksek varlıklara sahipse o işletmenin de likiditesi o kadar yüksektir. Çünkü kısa vadeli borçlarını ödeme kabiliyeti artar. Bir başka deyişle işletmelerin likiditesi, kısa vadeli borçlarını ödeme kabiliyetidir. Doğru bir nakit yönetimi yapabilmek için işletmelerin sözünü ettiğimiz bu likiditesini ölçmek gerekir. Bunun için de bazı oranlar kullanılmaktadır.
LİKİDİTE ORANLARI
Bilanço, gelir tablosu gibi finansal tablolarda bulunan ciro, kar, borç, alacak gibi unsurları ifade eden rakamlar işletmelerin finansal durumunu anlamak için bazen tek başlarına yetersiz kalabilirler. Bu nedenle bazı oranlar da kullanılır. Likidite oranları da, işletmelerin kısa vadeli borçlarını ödeme kabiliyetlerini gösteren oranlardır. Bu oranlar aynı zamanda işletme sermayesinin yeterliliği hakkında da yöneticilere fikir verir. En çok kullanılan likidite oranları şunlardır;
CARİ ORAN
Cari Oran = Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Borçlar olarak formüle edilebilir. Formülden de anlaşılacağı gibi cari oran işletmenin sahip olduğu likiditesi farklı tüm dönen varlıklarıyla kısa vadeli borçlarını ödeme kabiliyetini ölçer. Yani herhangi bir zamanda işletme kendi varlıklarıyla borçlarının ne kadarını ödeyebilmektedir? Genel olarak bu oranın 2 olması istenir.
LİKİDİTE ORANI (ASİT -TEST ORANI)
Likidite Oranı (Asit –Test Oranı) = Hazır Değerler+Menkul Kıymetler +Kısa Vadeli Alacaklar/Kısa vadeli Borçlar. Likidite oranı da cari oran gibi işletmelerin kısa vadeli borçlarını ödeme kabiliyetini ölçer. Ancak asit test oranı daha hassas bir sonucu ifade eder. Çünkü bu oran işletmenin likiditesi yüksek varlıklarıyla, yani değerini kaybetmeden hemen nakite dönebilecek varlıklarıyla borçlarını ödeme gücünü gösterir. Bu bakımdan cari orana göre daha duyarlıdır. Genel olarak normal koşullarda bu oranın 1 olması istenir.
NAKİT ORANI
Nakit Oranı = Hazır Değerler+Menkul Kıymetler/Kısa vadeli Borçlar şeklinde formüle edilir. Görüldüğü gibi bu çok daha hassas bir göstergedir. İşletmenin, herhangi bir kriz anında kısa vadeli alacaklarını tahsil edemezse, stoklarını nakite dönüştürmese bile tamamen likid varlıklarıyla borçlarını ödeme kabiliyetini gösterir. Bu oranın da normal koşullarda 0.2 olması istenir.
