Türk yatırımcıların dünya ülkelerine yaptığı yatırımın haritası çıkarıldı. Anadolu Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Yılmaz Kılıçaslan’ın TÜBİTAK desteğiyle hazırladığı ‘Türkiye’den Çıkan Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları: Boyutları Evrimi ve Ülke Seçimi’ araştırmasına göre Türkiye’den yatırımcılar, dünyanın 110 ülkesine yatırım yaptı. Türkiye’den yurtdışına giden yatırımların yüzde 73’ünü hizmetler sektöründeki yatırımlar oluşturdu. Hizmet sektöründe sırasıyla; toptan perakende ticaret, inşaat, ulaştırma- depolama ve bilgi iletişim sektörü öne çıkıyor. Sanayi sektöründeki yatırımlarda ise imalat sanayii ve madencilik ön plana çıkıyor.
YÜZDE 85'İNDE TÜRK GENEL MÜDÜR VAR
Araştırmanın çarpıcı bir verisi de Türk yatırımcılarının Türk yöneticileri tercih etmesi. Yurtdışına yatırım yapan şirketlerin yüzde 85’inde bir Türk genel müdür ya da yönetici bulunurken, şirketlerin organizasyon şemasından, kullandığı teknolojiye kadar her şeyi Türkiye’den götürdüğü ortaya çıktı.
Firmaların yüzde 68’i büyük pazarlara ulaşmak, yüzde 62’si pazarı çeşitlendirmek, yüzde 61’i ise ihraç pazarlarını korumak gibi nedenlerle yurtdışına yöneliyor. Bunların çoğu büyük ölçekli işletmeler ve yurtiçinde büyüme olanakları sınırlı. Bu şirketler tek pazarın getirdiği olası riskleri böylece telafi edebiliyor.
Bu firmaların yüzde 65’i yatırım yaptığı ülkeye ihracat yapma tecrübesine sahip. Yurtdışına yapılan yatırımın maliyet temelli unsurlarına bakarsak yüzde 20’si işgücü avantajını, yüzde 15’i sağlanan teşvikleri, yüzde 9’u ise enerji maliyetindeki avantajları cazip bulmuş.
YÜZDE 69'U BÜYÜK ÖLÇEKLİ ŞİRKET
Araştırmaya göre merkezi Türkiye’de bulunan ve yurtdışına doğrudan yatırım yapan şirketlerin yüzde 67’si holding, yani bir şirketler grubuna bağlı. Firmaların yüzde 69’u 250 kişi ve üzerinde istihdam sağlayan büyük ölçekli kuruluşlar. Yüzde 7.5’i ise 49 kişiye kadar istihdam sağlayan küçük girişim kategorisinde firmalar. Yurtdışına yapılan yatırımların yüzde 66’sı yeni yatırım, yüzde 24’ü satın alma, yüzde 10’u ise ortak girişim şeklinde gerçekleşti.
İHRACATA 1 MİLYAR DOLARLIK KATKI
Doç. Dr. Yılmaz Kılıçaslan, Türkiye’den çıkan bu sermayenin ekonomiye etkisinin nasıl olacağı sorusuna, “İlk bakışta sermaye ihracı nedeniyle ülke ekonomisine etkilerinin olumsuz olduğu düşünülebilir. Bulgularımız doğrudan sermaye yatırımlarının Türkiye ekonomisinin yapısal sorunlarından olan cari açığın kapatılmasına katkı sağladığını gösteriyor. Doğrudan sermaye yatırımlarının yüzde 48’i Türkiye’den ithalat yaparken, yüzde 5’i ülkemize ihracat yapıyor. 2013 verilerine göre bu yatırımlar Türkiye’nin ihracatına 723 milyon dolarlık katkı sağlamışlar. Bu rakamın 1 milyar dolara ulaştığını tahmin ediyoruz.” karşılığını verdi.
30.5 MİLYAR DOLARLIK YATIRIM
Anadolu Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yılmaz Kılıçaslan, araştırmasında Türkiye’ye gelen ve çıkan doğrudan sermaye yatırımlarını Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı’ndan (The United Nations Conference on Trade and Development/UNCTAD) aldığı veriler ile karşılaştırdı. Araştırmada Türk firmalarının yurtdışında yaptıkları yatırımların son 21 yılda 30.5 milyara ulaştığı belirtildi.
Aynı dönem itibarıyla yabancı sermayeli şirketlerin Türkiye’deki doğrudan yatırımları ise 145.8 milyar dolar olarak hesaplandı. 2016 Mart ayı sonu itibariyle yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışında doğrudan yatırımları 212 milyon dolar oldu. Geçen yılın aynı döneminde bu rakam 855 milyon dolardı.
Yabancı sermayeli şirketlerin Türkiye’deki doğrudan yatırımları ise 1 milyar 28 milyon dolar oldu. 2015 Ocak-Mart döneminde bu rakam 3.3 milyar dolar düzeyindeydi.
YATIRIMLARIN YÜZDE 75’İ AKTİF
Türkiye’de yerleşik firmaların günümüze kadar yurtdışında yaklaşık 2000 yatırım (tüzel kişiliğe sahip firma) için sermaye ihraç ettikleri görülüyor. Araştırma, yatırımların yaklaşık yüzde 75’inin aktif ve faaliyette bulunduğunu gösteriyor.
Geçmişten günümüze ülkemizden yurtdışına yatırım yapmak amacıyla yaklaşık 30 milyar dolar sermaye ihraç edildi. Yurt dışı yatırımlar özellikle 2005’ten sonra önemli ölçüde arttı. 2014 yılında ise yıllık çıkan sermaye miktarı 6,6 milyar dolara ulaştı. Yatırımlar yurtdışında 2012 yılı verilerine göre yaklaşık 140 bin kişiye iş imkanı sağladı. Bununla birlikte son üç yılda çıkan sermaye miktarı düşünüldüğünde günümüzde bu rakamın 200 bin kişiye ulaştığı tahmin ediliyor.
YATIRIM YAPILAN ÜLKE VE SEKTÖRLER
Türkiye’den çıkan DYSY’ler, 5 kıtada 110 ülkede geniş bir coğrafi dağılıma sahip. Yatırımların gelişmiş ve az gelişmiş ülkelere sermaye miktarı açısından dengeli, firma sayısı olarak dengesiz dağıldığı görülüyor. Türkiye’den çıkan sermayenin yüzde 50,6’sı gelişmiş coğrafyalara giderken, yüzde 49,4’ü az gelişmiş bölgelere yönelmiş. Buna karşın yurtdışında faaliyet gösteren yaklaşık 2000 firmanın yüzde 32’si gelişmiş bölgelerde kurulmuşken, yüzde 68’i az gelişmiş bölgelerde faaliyet gösteriyor.
Türkiye’nin en çok DYSY stokunun bulunduğu ülke Hollanda olarak karşımıza çıkıyor. AB üyesi olan ülkeler için Hollanda üzerinden Avrupa’ya sermaye transfer etmenin sağladığı avantajlar nedeniyle firmaların Hollanda’yı tercih ettikleri görülüyor. Hollanda’yı Azerbaycan, ABD, Almanya ve İngiltere takip ediyor. Firma Sayısı bakımından ise sırasıyla Rusya, Almanya, Hollanda, ABD, Ukrayna, Romanya, Kazakistan ve Libya önemli merkezler olarak öne çıkıyor.
HİZMETLER SEKTÖRÜ ÖNDE
Türkiye’den çıkan yatırımların, iç piyasada olduğu gibi gerek sermaye miktarı gerekse firma sayısı açısından hizmetler sektöründe (yüzde 73) yoğunlaştığı görülüyor. Tarım sektöründeki yatırım çıkışları ise oldukça sınırlı ve genel görünüme etki etmeyecek düzeyde. Sanayi sektörü ise yatırım çıkışlarının yüzde 27’sini oluşturuyor. Sanayi sektöründe imalat ve madencilik, hizmetler sektöründe ise sırasıyla toptan ve perakende ticaret, inşaat, ulaştırma-depolama ve bilgi iletişim sektörleri öne çıkan sektörler.
YATIRIMLARIN PROFİLİ
Merkezi Türkiye’de bulunan ve yurtdışındaki doğrudan yatırımı sahipliğinde bulunduran firmaların yüzde 53’ü holding yani bir şirketler grubuna bağlı. Bu firmaların içerisinde 1927 yılında kurulan firmalar olduğu gibi 2009 yılında kurulan genç firmalar da var. Yurtdışında yatırım yapan firmaların kuruluş yılları dikkate alındığında, bu şirketlerin yüzde 49’unun yaklaşık 40 yıldır ticari hayatta olan, yerleşik şirketler oldukları gözleniyor.
Çalışan sayısı ile ölçülen girişim büyüklüğü incelendiğinde; şirketlerin yüzde 18’inin küçük girişim kategorisinde (10-49 kişi), yüzde 18’inin orta ölçekli girişim kategorisinde (50-249) ve yüzde 64’ünün büyük girişim kategorisinde (250 ve üstü) yer aldığı görülüyor. Sonuç olarak, yurtdışında yatırım yapan ana şirketlerin çoğunlukla büyük, yerleşik, yerli sermaye ile kurulu şirketler oldukları söylenebilir.
Yatırımlara ilişkin detaylara bakıldığında, firmalarımızın yüzde 83’ünün yurt dışında bulunan yatırım türü bağlı kuruluş (ana şirketin yüzde 50’den fazla pay sahibi olduğu yurtdışında faaliyet gösteren firma) olarak gözlenmektedir. Buradan yola çıkarak firmalarımızın yurt dışı operasyonlarının kontrolünü ellerinde tutmak istediklerini söyleyebiliriz.
YARISI KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ
Yatırımların çalışan sayısı ile ölçülen girişim büyüklüğü incelendiğinde; firmaların yüzde 26’sının küçük girişim kategorisinde (10-49 kişi), yüzde 24’ünün orta ölçekli girişim kategorisinde (50-249) ve yüzde 20’sinin büyük girişim kategorisinde (250 ve üstü) yer aldığı görülüyor. Mikro (çalışan sayısı 10 kişi ve altında olan iştirak ya da bağlı kuruluş) ölçekteki işletmelerin oranı ise yüzde 30’a ulaşıyor.
Yatırımların yüzde 60’ı yeni yatırım olarak, yüzde 31’i Satın Alma ile ve yüzde 9’u Ortak Girişim şeklinde gerçekleştirilmiş. Yatırımların yarısından fazlasının yeni yatırım olarak gerçekleştirilmesi, çıkan sermayenin ev sahibi ülkede yeni bir girişim kurduğu anlamına geliyor.
KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR
Rekabetten kaçınmak için görece daha bakir gelişmekte olan ülke pazarlarını tercih eden DYSY’lerin yurtdışında karşılaştıkları sorunların başında;
- Nitelikli iş gücü yetersizliği (yüzde 18),
- Siyasi ve ekonomik istikrarsızlıklar (yüzde 18),
- Bürokrasi (yüzde 15),
- Hukuk sistemindeki yetersizlikler (yüzde 9),
Vergi politikalarında istikrarsızlıklar (yüzde 7) geliyor.
Özellikle Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde faaliyette bulunan firmalar için en önemli problem nitelikli ve istikrarlı bir iş gücü kaynağının bulunmaması. Bununla birlikte son yıllarda Libya, Mısır ve Orta Doğu ülkelerindeki siyasi istikrarsızlıklar DYSY’lerin faaliyetlerini olumsuz etkileyen bir diğer unsur.
SORUNLAR NELER?
► Türkler rekabetten kaçmak için görece daha bakir gelişmekte olan ülke pazarlarını seçiyor. Ancak o bölgelerde; nitelikli işgücü yetersizliği, siyasi ve ekonomik istikrarsızlık, bürokrasi, hukuk sistemindeki yetersizlikler ve vergi politikalarındaki istikrarsızlıklar yatırımcıyı zorluyor.
► Sadece belli pazarlara yatırım yapan Türk firmaları, buralarda yaşanan siyasi sıkıntılardan etkilendi. Ukrayna, Rusya ve Ortadoğu’nun bazı ülkelerinde yatırım yapan bazı Türk şirketler bu bölgelerden çekilmek zorunda kaldı.
AVANTAJLAR NELER?
► Dünyaca ünlü markaları satın alan Türk firmaları hem Türkiye’nin hem de şirketlerinin itibarlarını yükseltiyor.
► Yurtiçinde büyüme olanakları sınırlı olan firmalar satış ve karlılığı artırmak için yurtdışına açılıyor, geniş tedarikçi ve dağıtım imkanına kavuşuyor.
► Yurtdışı yatırımlarla ölçek büyüten firmalar, büyüdükçe finansman kaynaklarına ulaşmakta avantaj elde ediyor.
► İhracatta krizlere bağlı sıkıntı yaşayan firmalar yurtdışı yatırımları sayesinde ihracat pazarlarını koruyup oradaki tüketicilere yakın olabiliyor.
