GİRAY DUDA
Kripto paralar, pandemi ortamında dünya çapında insanlara zenginlik umudu saçmayı sürdürüyorlar. Kripto paraların güçlü ve zayıf yanlarını, düzenlenme ve vergilendirme olasılıklarını Anadolu Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Cem Barlas Arslan ile konuştuk.
- Sayın Arslan, kripto paralar nasıl ortaya çıktı? Bir eksikliği mi gideriyordu yoksa bir internet gösterisi olarak mı kendisini gösterdi?
- Kripto paralar, blokzincir teknolojisinin ilk kullanım alanı olarak 2008 yılında ortaya çıktı. 31 Ekim 2008 tarihinde, Cypherpunks siber güvenlik mühendisleri ve programlayıcılardan oluşan küçük bir grubun, Satoshi Nakamoto adını taşıyan anonim bir kişi ya da gruptan aldıkları, Bitcoin sistemi ve işleyişinin anlatıldığı bir bilgi notunu içeren e-posta ile kripto para ve blokzincir sistemi popüler hale gelmeye başladı. Bu gelişmeden sonra kripto paralar, zamanla adından söz ettirdi ve geniş kesimlerin kullanımına sunulmuş oldu.
Burada önemini belirtmeden geçemeyeceğim bir husus var ki o da kripto paraların aslında ilk olarak 9 Ocak 1988 tarihli The Economist dergisinin kapak görselinde yer alması. Bu durum bir tasarım mı yoksa bir kehanet midir bilinmez ancak The Economist bizlere, ağ sisteminin yaygınlaşmadığı ve blokzincirin adını dahi duymadığımız bir zamanda kripto paraları haber vermiş oldu.
Diğer taraftan, kripto paralar kesinlikle bir internet gösterisi değil. Muazzam bir teknoloji olan blokzincirin ilk ürünü. Kripto paralar merkeziyetsizliği esas alan bir yapı. Bu haliyle de merkezi otoriteye karşı bir teknoloji.
GÜCÜNÜ BLOKZİNCİRDEN ALIYOR
- Kripto paraların etkinliği nereden geliyor? Arkalarındaki teknoloji mi bunları güçlü kılıyor?
- Kripto paralar gücünü blokzincirden alıyor. Kripto paralar, tamamen arz ve talep koşullarına göre değerleri belirlenen ödeme ve tasarruf araçları. Gücünü blokzincirden aldığı için de arkalarındaki teknoloji onları değerli kılıyor.
SİSTEMİN SAHİBİ MİLYONLAR
- Kripto paralar gerçekten ‘sahipsiz, özgür’ paralar mı?
- Kripto para sistemi, kullanıcılarına özgürlük ve bağlantısızlık vadediyor. Bu sistemin sahibi tek bir kişi ya da egemen bir güç veya kurum değil. Sistemin sahibi, blokzincir ağında yer alan milyonlarca kişidir.
KRİPTO PARA OLUŞTURMAK KOLAY
- Her isteyen kişi veya kuruluş bir kripto para çıkarıp bunu yüksek değerlerde satabilir mi?
- Kripto para oluşturmak çok zor bir şey değil. Bugün 9.000’den fazla kripto para ve türevi mevcut. Ancak, bunların çok büyük bir kısmı arkalarında bir teknoloji barındırmıyor. Bir teknolojisi olan ve yüksek işlem hacmine sahip olanlar harici kripto paraların zaman içinde yok olması kaçınılmaz.
DÜNYA NAKİTSİZ TOPLUMA GİDİYOR
- Ekonomi bilimi açısından kripto paralar gerçek paralarla aynı özellikte kabul edilebilir mi? Yani kripto paralara ekonomistler para diyor mu?
- Bazı ekonomistler elle tutulup gözle görülmeyen böylesine sanal bir yapının para gibi bir işlev göremeyeceğini düşünüyor. Ancak, bugün için gelinen noktada tüm dünya nakitsiz topluma doğru gidiyor. Bugün parasal işlemlerimizin büyük kısmını dokunmadan, somut olarak hissetmeden gerçekleştiriyoruz. Kredi kartları da ilk çıktıklarında insanlara mantıksız bir ürün olarak gelmişti. Ancak bugün hayatımızın bir parçası oldu.
KISA ZAMANDA ÇOK KAZANMAK
- Şu andaki ‘kripto paraya hücum” akımının nedeni nedir?
- Kripto paralara olan ilginin bana göre iki nedeni var. Artan popülariteyle birlikte yüksek kazançlar ortaya çıkması ve bilinçsiz yatırımcı sayısında her geçen gün yaşanılan artış. Özellikle pandemi sürecinde mevcut yatırım araçlarından daha fazla getiri sağlayan kripto paralar, insanları ister istemez bu alana yöneltti. Dakikalar içinde yüzde 3000-4000 yükselen coinler var. Haliyle bunu duyan yatırımcılar da kısa zamanda çok para kazanmak için kripto paralara yöneliyor. Ancak unutmamak gerekir ki hızlı yükselen her şey bir o kadar hızlı düşüyor.
BATMA RİSKLERİ VAR
- Kripto paraların ‘batma ihtimalleri’ nedir?
- Her finansal enstrümanın düşme ve batma ihtimali vardır. Elbette kripto paralar içinde böyle bir risk var. Özellikle düşük hacimli ve ardında bir teknoloji barındırmayan kripto paralarda bu risk çok daha fazla.
İŞLEMLERİN KAYDI VAR
- Bankalar veya aracı kuruluşlar gibi kayıt altında olmayan bir takım web siteleri üzerinden milyarlarca liralık alışveriş yapılması ve orada tutulması sakıncalı değil mi? Ne gibi sorunlar yaratabilir ve riski ortadan kaldırmak için ne yapmalıdır?
- Aslında bu düşünce doğru değil. Çünkü blokzincir bir veri kayıtlama sistemi. Mevcut sistemlerden en önemli farkı, bir merkezi bağlı olmayan dağıtık bir yapıda olması. Sistemde gerçekleşen her işlem, doğrulama ile kayıt altına alınıyor. Yani aslında tüm kripto para işlemlerinin blokzincir ağı üzerinde bir kaydı var. Hiçbiri kayıtsız değil. Burada en büyük risk güvenilir borsa ve ağlar üzerinden işlem yapılmaması. Keza son dönemde Türkiye’de bunun örneklerini görüyoruz.
BORSALAR REGÜLE EDİLMELİ
Bir diğer risk ise blokzincir sisteminde cüzdan şifrelerinin kaybı ya da transfer esnasında cüzdan adreslerinin yanlış girilmesi. Böyle bir durumda blokzincir sistemi, doğrulanamayan işlemi otomatik olarak zincire dahil etmez ve sistemin dışına atmış olur. Sistemin dışında kalan bir işlem bir kripto para transferi de teknolojik anlamda çöp olmuş oluyor.
Bana göre, sisteme yönelik riskleri azaltmak için, kripto para borsalarını regüle etmek, yatırımcıların bilinç düzeyini artırmak ve kripto para ve blokzincir okur-yazarlığını artırmak gerekiyor. Bu teknoloji, kaçınılmaz olarak hayatımıza girdi ve girmeye de devam ediyor.
SİBER SALDIRILARA DAYANIKLI
- Kripto paralar sanal korsanların saldırılarına karşı ne kadar güvenli?
- Sistem siber saldırılara karşı dayanıklı bir yapıya sahip. Elbette ele geçirilmez değil ancak blokzincir uzmanlarına göre, sistemin ele geçirilmesi için ağın en az yarısından fazlasına nüfuz edebilmek gerekiyor. Bu da milyarlarca bloktan oluşan sistem açısından şu an için mümkün değil. Ancak, blokzincir ağı ile borsaların internet güvenlik ağlarını aynı şekilde değerlendirmemek lazım.
KAYIT DIŞILIKTAN ENDİŞE EDİYORLAR
- Devletlerin genel olarak kripto paraya bakışı nasıl?
- Devletler kripto para konusunda ne yapmaları gerektiği hususunda çok da emin değil. Yasaklama yolunu tercih etmiyorlar. Çünkü, sistemin yapısı yasağa pek müsait değil. Kripto paraları tamamen ortadan kaldırabilmek için interneti yok etmeniz ya da tüm dünyada elektrikleri kesmeniz gerekli. Böyle olunca da devletler yavaş yavaş sistemi regüle ederek kontrol altında tutmaya çalışıyorlar. Birkaç ülke yasaklamış olsa da bu ülkelerdeki insanlar yabancı borsalarda işlem açıyorlar. Bence Devletlerin bu paralarla ilgili en önemli kaygıları kayıt dışılık.
KRİPTO PARA İLK KEZ TANIMLANDI
- Merkez Bankası’nın yaptığı kripto paralarla ödeme yapılamaması açıklaması tam olarak ne anlama geliyor?
- Aslında bu durumu olumlu bakış açısıyla değerlendirmek gerek. Yönetmelik ile iç hukukumuzda ilk defa kripto paralar tanımlanmış oldu ve gayri maddi varlık olarak ifade edildi. Burada yasaklanan borsalar ve alım satım faaliyetleri değil. Sadece, kripto paraların ödeme aracı olarak kullanılması yasaklandı. Bu düzenlemenin ana teması ise kara para aklama faaliyetlerinin ve suç gelirlerinin transfer edilmesinin bir nebze olsa önüne geçmek.
VERGİLENDİRMEK ZOR
- Kripto paralarla ilgili mevzuat düzenlemeleri bekliyor musunuz? Sizce neler yapılmalı?
- Son gelişmelerden sonra yakın zamanda düzenlemeler yapılacağı duyuruldu. İlk etapta, kripto para borsalarının yasal bir statüye kavuşturulması ve lisanslama yapılır diye tahmin ediyorum. Bu durum, yatırımcılar için oldukça önemli ve olumlu bir gelişme. Sonraki süreçte ise vergilemeye yönelik düzenlemeler gelebilir. Ancak, dikkatlerden kaçmaması gereken nokta, kripto paraların vergilendirilmesi ve vergi takibinin zor olması. Yüksek bir vergileme, yerli yatırımcıyı yabancı borsalara veya soğuk cüzdanlara yönlendirebilir. Bu da vergi tabanını aşındıracaktır. Bu nedenle cüz’i bir oranda stopaj yoluyla vergileme daha mantıklı olacaktır. Hatta, yerli borsaların desteklenmesi ve sistemin Devlet tarafından kontrol ve teşvik edilmesi gerektiğini düşünüyorum. Türkiye’deki borsalar güçlü olursa, hem devletin vergi gelirleri artacak hem de kripto varlıklar Türkiye’de işlem görmüş olacaklar.
HAYATIMIZDA OLACAKLAR
- Kripto paraların geleceğini nasıl görüyorsunuz?
- Bu aslında tartışmalı bir konu. Tam kontrol sağlamanın zorluğu, bir merkeze bağlı olmaması ve volatilitenin yüksek olması gibi nedenlerle çoğu kişi kripto para sisteminin bir balon olduğunu düşünüyor. Bunun yanında, kripto paralara güvenen ve inanan insan ve kuruluş sayısı da sürekli artıyor. Şahsen, kripto paraların bir balon olduğunu düşünmüyorum. Ancak, mevcut kripto paraların çok büyük kısmı, ilerleyen dönemde var olmayacak. Sadece güçlü olanlar sistemde kalacak. Kısa ve orta vadede, yeni bir finansal araç olarak hayatımıza daha fazla nüfuz edecekler. Uzun vadede ne olacağını ise tam olarak kestirmek güç. Yaşayarak öğreneceğiz…
