Öne Çıkanlar ÇOSB Dijital Dönüşüm Atölyesi Çerkezköy OSB CEVAHİR UZKURT KPMG Türkonfed

‘İş dünyası yoğun biçimde uzaktan çalışmaya hazırlanıyor’

GİRAY DUDA

Uzaktan çalışma, pandemi döneminin yaygın olarak başvurulan iş üretim biçimi oldu. İş dünyasında beğeni topladığı görülen bu çalışma yöntemi ile ilgili ayrıntıları uluslararası danışmanlık ve denetim şirketi EY Türkiye Sosyal Güvenlik ve İş Mevzuatı Hizmetleri Direktörü Dr. Hakkı Demirci’ye sorduk.

- Sayın Dr. Hakkı Demirci, iş yaşamındaki “Uzaktan çalışma” kavramını bize açıklar mısınız?

- Klasik fabrika üretiminde (fordist çalışma modeli) işin görüleceği yer tipik olarak işverene ait işyeri iken uzaktan çalışmada ise işçinin iş görme borcu yer bakımından değişikliğe uğramakta, covid-19 döneminde ağırlıklı olarak deneyimlediğimiz üzere genel olarak teknolojik araçlar vasıtasıyla evden yürütülen bir çalışma olarak karşımıza çıkmış bulunmaktadır.

Bizim hukukumuzda evden çalışma daha çok sanayiye ait hafif işlerde (el dokuması gibi) aile üyeleri ile birlikte yapılan bir çalışma iken, Borçlar Kanunumuzda da el emeği yoğun işleri ifade eden “evde hizmet sözleşmesi” başlığı altında düzenlenmiştir. 4857 sayılı iş kanununda uzaktan çalışma kavramı 2016 yılında yer almış, uygulama yönetmeliği ise 5 yıl sonra ancak 2021 yılında yayımlanabilmiştir. Esasen bu çalışma biçimi hakkında kavramsal olarak da bir yeknesaklık bulunmamakta olup, online-offline tele çalışma kavramları daha çok benimsenmiş durumdadır.

EVİN TAMAMI MI İŞYERİ SAYILIYOR?

- Uzaktan çalışma ve uzaktan çalışan nedir? İşyeri tanımı değişti mi? Karma bir çalışma modeli kurulabilir mi?

- Mevzuatımızda uzaktan çalışan, iş görme ediminin tamamını veya bir kısmını uzaktan çalışarak yerine getiren işçiyi, uzaktan çalışma ise, işçinin işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulun iş ilişkisini ifade etmektedir.

Normal işyeri tanımımızda aslında aynı işveren yönetimi altında örgütlenen işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar da yer almaktadır. Bu anlamda evde veya teknolojik araçlarla klasik işyeri sınırları dışında yürütülen çalışmalar da yer bakımından işyeri kavramının içinde yer almaktadır. Tabi burada dikkat edilmesi gereken hususlar söz konusudur. Örneğin evde yürütülen bir çalışmada evin tamamı mı işyeri sayılacak, yoksa belli bir bölümü mü gibi. İşçi ile yapılacak sözleşmede bu hususun netleştirilmesi önem taşımaktadır.

HENÜZ ELİMİZDE VERİ YOK

- Covid-19 pandemisi döneminde çok uygulanan ve şu anda da uygulanmaya devam edilen “uzaktan çalışma” daha önce de çalışma yaşamımızda var mıydı? Ne ölçüde uygulanıyordu?

- Hizmet sektörünün ve bilgi iletişim sektörlerinin gelişmesi ile birlikte esnek çalışma modelleri hem iş piyasamızda, geç de olsa hem de hukuk düzenimizde yer almıştır. Kısmi çalışma, çağrı üzerine çalışma bunlara örnek verilebilir. Esasen kişinin normal iş sözleşmesi ile geçici olarak farklı lokasyonlarda görevlendirilmesi bir uzaktan çalışma sayılmamaktadır. Uzaktan çalışmada işçinin iş görme borcu esasen işverenin gözetim ve denetim yetkisinin oldukça azaldığı işyerinin dışında bir yerde yerine getirilmektedir. Buna ilişkin maalesef sağlam bir istatistiki verimiz bulunmamaktadır.

Ancak 2021 Mayıs ayından itibaren ilk defa uzaktan çalışılan gün sayıları SGK’ya ayrıca beyan edileceğinden önümüzdeki günlerde bu konuda bir veri elde etmiş olacağız. Tabii fiilen uzaktan çalıştırılan gün sayılarının sisteme girilmesi gerekmektedir. İş dünyasında da uzaktan çalışmaya geçişte yoğun bir hazırlık görülmekte, planlamalar yapılmakta, pandemi sonrası hızlıca sözleşmelerin güncellenmesi ve/veya ek protokol yapılmasını beklemekteyiz.

ÜST YÖNETİCİLER EVDEN ÇALIŞIYOR

- Dünyada pandemiyle gelen uzaktan çalışma yoğunluğunu, örneklerini bize anlatır mısınız?

- Pandemi döneminde evde yapılan çalışmalar çok büyük sıçrama göstermiştir. ABD’de haftada 5 gün ve daha fazla evde çalışanların oranı yüzde 17’den yüzde 44’e yükselmiştir. İngiltere’de yapılan bir araştırmada da şirketlerde üst pozisyonlara yaklaştıkça evden çalışma oranlarının arttığı görülmüştür. Direktör, müdür, uzman personel düzeylerinde çalışanların yarıdan fazlası evden çalışırken; fabrika işçileri, temizlikçiler, sürücülerde bu oran yüzde 10’un altında kalmıştır.

TÜRKİYE’DE HIZLA UZAKTAN ÇALIŞMAYA GEÇİLDİ

- Türkiye’de uzaktan çalışma ne ölçüde uygulanıyor? Bu uygulama şirket büyüklüklerine, bulunduğu kentlere, sektörlere göre değişiklik gösteriyor mu?

- Türkiye’de pandemi döneminde çok hızlı bir şekilde uzaktan çalışmaya geçildiğini gördük. Bu geçiş salgına karşı işverenler açısından en az maliyetli yöntem olarak karşımıza çıkmıştır. Müşteri ile yüz yüze temasın gerekmediği, internet bağlantısı, bilgisayar ve telefon ile yürütülebilecek tüm sektörlerdeki beyaz yaka işlemlerinde bu çalışmaya full veya karma olarak geçildiğini gördük. Bunun dışında yöneticiler de evden çalışmaya çok daha yüksek oranda katılmışlardır.

Gaye Baycık ve arkadaşları tarafından yapılan ve Çalışma Toplum 2021/3 dergisinde yayınlanan bir araştırmada “Salgın döneminde, uzaktan (işyeri dışında çalışma) ya da dönüşümlü (sadece haftanın bazı günlerinde iş yerinde çalışma) çalışmaya geçtiniz mi?” sorusuna verilen yanıtlarda katılımcıların yüzde 49.04’ü hem uzaktan hem dönüşümlü çalışmaya geçtiği, yüzde 35.56’sı sadece uzaktan çalışmaya geçtiği, yüzde 10.04’ü sadece dönüşümlü çalışmaya geçtiği yanıtlarını verirken, uzaktan ya da dönüşümlü çalışmaya geçmeyenlerin de bulunduğu (yüzde 5.36) görülmüştür”.

PANDEMİ SONRASINDA DEVAM EDER

- Pandeminin sona ermesi umuduyla soruyorum, uzaktan çalışma yeni dönemde, pandemi sonrasında devam edecek mi? Şirket yöneticileri bu uygulamayı sürdürmeyi planlıyorlar mı?

- Pandemi döneminde uzaktan çalışma hem çalışanlar hem de işverenler tarafından deneyimlenmiştir. İşlerin yürütümünde pek sorun yaşanmadığı, çalışanların ulaşımda ve işyeri içerisinde sosyal iletişimden kaynaklı zaman kayıplarının ortadan kalktığı, maliyet bakımından (kira-yol-çay-kahve-yemek) daha avantajlı olduğu görüldüğünden pandemi sonrası daha çok tercih edilmesini beklemekteyiz.

Bu alanda bizlere de ulaşan pek çok uzaktan çalışmaya geçiş desteği talebi olduğunu görüyoruz. Tabii çalışanlar bakımından da pek çok dezavantajı barındırdığından (iş ve özel hayatın iç içe geçmesi, kariyer gelişimi, yalnızlık, işyeri kültüründen uzaklaşma vb.), şirketlerin bu dengeyi kurmaları önem taşımaktadır. Yoksa uzun vadede verimsizlik gibi olumsuz sonuçların öne çıkma ihtimali bulunmaktadır.

YOL ÜCRETİ ÖDENMEYEBİLİR

- Uzaktan çalışanların iş sözleşmesi neleri kapsamalıdır? İşyerinde çalışanlarla aynı özellikte midir?

- Uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmeleri yazılı şekilde yapılır ve sözleşmede işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer alır. Uzaktan çalışan ile işyerinde çalışan arasında herhangi bir ayrım yapılamaz. Ancak uzaktan çalışan için yol ücreti olmayacağı için ödenmesi gerekmeyebilir.

BAŞLANGIÇTA MEKAN DÜZENLEMESİ

- Uzaktan çalışılacak yerle ilgili bir zorunluluk, ölçü, koşul var mıdır? Bunlar önceden sözleşmeye konur mu? Değiştirilebilir mi?

- Durumun gereğine göre, uzaktan çalışmanın yapılacağı mekân ile ilgili düzenlemeler iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanır. Daha sonra yer bakımından bir değişiklik sözkonusu olursa sözleşmenin bu kısmında işçi onayı ile güncelleme yapmak gerekir.

İŞ ARAÇLARINI İŞVERENİN SAĞLAMASI ESASTIR

- Uzaktan çalışan personelin malzeme ve iş araçlarının temini ve kullanımına ilişkin hükümler var mıdır? Nasıl uygulanmaktadır?

- Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından sağlanması esastır. Bu malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşulları açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilir. İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde, bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilir. İşçiye teslim edilen belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası ise işveren tarafından işçi özlük dosyasında saklanır.

ZORUNLU GİDER ÖDEMELERİ SÖZLEŞMEYE KONMALI

- Zorunlu üretim maliyetlerinin karşılanması iş sözleşmesinde nasıl belirtilir?

- İşin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin hususlar iş sözleşmesinde belirtilmelidir. Bu giderler işveren tarafından karşılanmalıdır. Eğer işçi tarafından karşılanacağı öngörülmüş ise kararlaştırılacak bir miktar mutlaka çalışana ödenmelidir. Zorunlu giderlerin işçi tarafından karşılanacağı ve işçi üzerinde kalacağına ilişkin sözleşmeler sorunlu olacaktır. Burada zorunlu giderlerin kapsamı konusunda mevzuatta bir netlik yoktur. Ancak yapılan işe göre internet, elektrik, masa kullanımı, iş araçlarının tamir-bakım desteği vb. giderlere ilişkin tespit edilecek bir tutarın sözleşmeye konması, bordroda gösterilmesi ve işçiye ödenmesi uygun olacaktır.

ÇALIŞMA SAATLERİ KARŞILIKLI BELİRLENİR

- Çalışma süreleri nasıl saptanır ve çalışanların bu süreye uygun çalıştığı nasıl belirlenir? Çalışma süresi karşılıklı olarak değiştirilebilir mi? Kısaltılıp uzatılabilir mi?

- Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilir. Mevzuatta öngörülen sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla taraflarca çalışma saatlerinde değişiklik yapılabilir. Haftalık çalışma süresi ülkemizde 45 saat olup, bunun altında da çalışma süresi belirlenebilir. Bu konuda işyerinde yapılacak çalışmalarla uzaktan çalışma arasında bir fark olmayıp, yine işçi-işveren anlaşması önemlidir.

Bu arada değinilmesi gereken bir konu da işçinin dinlenme süreleri içinde ulaşılamama hakkının korunması, iş-yaşam dengesinin bozulmasının önüne geçilmesi gerekir. Bu konuda mevzuatımızda bir hüküm bulunmamaktadır.

FAZLA MESAİ MÜMKÜN

- Uzaktan çalışmada fazla mesai uygulaması var mıdır? Varsa nasıl belirlenir?

- Uzaktan çalışmada fazla çalışma mümkün olup, bunun işverenin yazılı talebi ve işçinin kabulü ile olması gerekmektedir. Haftalık 45 saati aşan fazla çalışmalarda saat ücretinin yüzde 50 zamlı olarak ödenmesi gerekecektir. Yine günlük 11 saat ile yıllık 270 saatlik üst limitlerin burada da korunması gerekir.

İLETİŞİM YÖNTEM VE ZAMANI BELİRLENMELİ

- Çalışan ile şirket arasındaki iletişim işleyişinde konulan genel kurallar var mıdır?

- Uzaktan çalışmada iletişimin yöntemi ve zaman aralığı uzaktan çalışan ile işveren tarafından sözleşmede mutlaka belirlenmelidir. Bu konuda pek çok yöntem denenmekte, yeni teknolojik araçlar geliştirilmektedir.

İŞLETME KURALLARI ÇALIŞANA ANLATILMALI

- Uzaktan çalışan kişilerin şirkete ilişkin verileri saklaması, koruması gibi önemli konularda nasıl uygulamalar yapılmaktadır?

- İşveren, uzaktan çalışanı, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirir ve bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri almalıdır. Yine işveren, korunması gereken verinin tanım ve kapsamını sözleşmede belirlemeli, verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen işletme kurallarına uzaktan çalışanın da uyması zorunludur.

ÇALIŞANA İŞ GÜVENLİĞİ EĞİTİMİ VERİLMELİ

- İşçi sağlığı ve güvenliği açısından ortaya çıkabilecek hastalık, kaza gibi durumlara ilişkin neler yapılmaktadır?

- İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür. Bu konu oldukça önemlidir. Bu eğitimin verildiği de mutlaka dokumante edilmelidir. Uzaktan çalışmada iş kazası halinde eğitim verilmediği işverenin kusur oranını doğrudan etkileyecektir.

HER SEKTÖRDE YAPILAMAZ

- Uzaktan çalışma her sektör için geçerli midir? Bu uygulamanın geçerli olmayacağı işkolları bulunmakta mıdır?

- Uzaktan çalışma her sektörde yapılamamaktadır. Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamaz.

PANDEMİ SONRASINDA RIZA GEREKECEK

- Daha önceden işyerinde çalışmak üzere sözleşme imzalamış çalışanların uzaktan çalışmaya geçmelerindeki uygulamalar nasıldır? Burada tartışma, mobing, zorlama gibi sorunlar ortaya çıkmakta mıdır?

- Pandemi döneminde uzaktan çalışmaya geçişte işverene geniş bir yönetim hakkı tanınmış, çalışanların rızasına gerek duyulmadan bu çalışma biçimine geçilmesi mümkün olmuştur. Ancak normal dönemlerde, pandemi sonrasında, mutlaka çalışanın yazılı rızası ile uzaktan çalışma yapılabilir. Çünkü bu durum mevcut sözleşmede esaslı bir değişiklik olacak olup, bu da işçiye sözleşmeyi haklı fesih hakkı vermektedir. Eğer çalışan uzaktan çalışmaya geçmek isterse burada inisiyatif işveren bırakılmış durumdadır. İşverenlerin çalışanlar arasında bu konuda eşit işlem borcuna aykırı tutumlardan kaçınması uygun olacaktır.

Avatar
Adınız
Yorum Gönder
Kalan Karakter:
Yorumunuz onaylanmak üzere yöneticiye iletilmiştir.×
Dikkat! Suç teşkil edecek, yasadışı, tehditkar, rahatsız edici, hakaret ve küfür içeren, aşağılayıcı, küçük düşürücü, kaba, müstehcen, ahlaka aykırı, kişilik haklarına zarar verici ya da benzeri niteliklerde içeriklerden doğan her türlü mali, hukuki, cezai, idari sorumluluk içeriği gönderen Üye/Üyeler’e aittir.

banner112

banner111

banner110

banner109

banner108

banner106